Duet fortepianowy w kształceniu pianistycznym

Duet fortepianowy nie tylko może, ale wręcz powinien być obecny w całym toku kształcenia pianistycznego. To stwierdzenie wynika z naturalnych zalet tej formacji kameralnej. Nieprzypadkowo duety fortepianowe stanowią nieodłączny element niemal każdej poważnej szkoły gry na tym instrumencie, a w podstawach programowych są nie tylko obecne, ale wręcz rekomendowane.

Korzyści ze wspólnej gry

Nawet na samym początku nauki, gdy uczeń potrafi wydobyć raptem kilka dźwięków, gra w duecie jest możliwa, choćby w układzie nauczyciel-uczeń. Korzyści są ogromne. Pierwszą jest satysfakcja ze wspólnej, zespołowej gry. W naturalny sposób przekłada się ona na motywację do dalszej pracy. Kolejną jest rozwój wyobraźni i umiejętności muzycznych ucznia. Partia wykonywana przez nauczyciela jest często znacznie bardziej urozmaicona, dlatego wspólna gra pozwala na stworzenie muzycznej pełni, przede wszystkim przez wzbogacenie harmoniki, zniuansowanie rytmiki, zróżnicowanie dynamiczne i artykulacyjne. Uczeń może samodzielnie przekonać się, jak wielkie możliwości brzmieniowe daje gra na fortepianie. Wreszcie ogromną korzyścią jest także ćwiczenie dyscypliny metrorytmicznej, którą narzuca kameralistyka, gdyż duet uczy wykonywania właściwego rytmu z zachowaniem tego samego pulsu.

Nauka przez obserwację

Duet w istotny sposób wspiera kształcenie pianistyczne. Ta forma muzykowania wymaga przede wszystkim jednolitego brzmienia. Konieczna jest więc synchronizacja, precyzja artykulacyjna, świadomość tego, w jaki sposób wydobywamy dźwięk i jakie są jego właściwości. Istotna staje się praca nad własnym aparatem wykonawczym, a obserwacja partnera i jego podejścia do instrumentu nierzadko daje cenne doświadczenie praktyczne. Duet to szkoła świadomości pianistycznej, bo wspólna gra wymaga odpowiedniego balansu. Oznacza to także słuchanie siebie nawzajem, uwzględnianie perspektywy odbiorców, cech instrumentu i akustyki sali. Gra solowa zbyt często usypia naszą czujność w tych obszarach.

Ćwiczenie pedalizacji

Duet rozwija także świadomość pianistyczną w obszarze sprawiającym niezwykłą trudność – pedalizacji. W czasie wspólnej gry bardzo istotna jest albo spójna pedalizacja w układzie na dwa fortepiany, albo uwzględnianie partii partnera przy grze na cztery ręce. Wymaga to przede wszystkim aktywnego słuchania, znajomości drugiego wykonawcy i jego stylu gry, koordynacji ruchowo-słuchowej, a przede wszystkim umiejętności zastosowania różnych rodzajów pedalizacji.

Budowanie przyjaźni

Gra w duecie fortepianowym rozwija muzycznie. Niezbędna jest w niej dyscyplina agogiczna, ale również czytelna i naturalnie prowadzona narracja muzyczna. Nawet najbardziej finezyjna interpretacja możliwa jest do zrealizowania wspólnie, o ile gesty i zamierzenia partnerów są możliwe do odczytania, wynikają z logiki rozwoju materii muzycznej, ale także ze wspólnego oddychania (duet to w pewnym sensie szkoła oddychania przy fortepianie, co nierzadko sprawia pianistom ogromną trudność). Niebagatelne znaczenie ma wspólna praktyka, poznanie się nawzajem, umiejętność odczytania zamierzeń i znajomość nie tylko nawyków, ale i możliwości technicznych drugiej osoby. Niemniej duety formowane spontanicznie także mogą grać bardzo równo, o ile tylko ich interpretacja jest spójna, naturalna, czytelna i muzycy… wspólnie oddychają!

Radość, która rodzi motywację

Duet to wreszcie frajda, przyjemność ze wspólnego muzykowania, satysfakcja z kreowania bogatej strukturalnie całości muzycznej. Wątek zabawy czy przyjemności jest zdecydowanie za rzadko obecny w kształceniu pianistycznym. Tymczasem wyraźnie przekłada się na motywację do gry nie tylko w duecie, ale także solo oraz do nauki w szkole muzycznej. Kameralistyka fortepianowa to także praktyka odpowiedzialności – każdy z partnerów odpowiada za występ drugiego, fragmenty niedoćwiczone psują prezentację całościową. Jest więc narzędziem nie tylko motywacji, ale i wzajemnego dyscyplinowania. Występy w duecie pozwalają również na rozwijanie umiejętności publicznej prezentacji własnej interpretacji. Szczególnie układ na cztery ręce stwarza atmosferę bliskości, wsparcia, co w znacznym stopniu pozwala na „okiełznanie” sceny. Motywacja, współodpowiedzialność i wspólnota doświadczeń składają się na niezwykłą szkołę budowania wzajemnego zaufania i wsparcia.

Duet może, a wręcz powinien być obecny w całym cyklu kształcenia muzycznego. Podstawy programowe zachęcają do podejmowania tej aktywności z uczniami. Nic nie stoi na przeszkodzie, by w programy przesłuchań i egzaminów wkomponować utwory duetowe, zwłaszcza że ich różnorodność i atrakcyjność jest ogromna. Można więc wybrać utwór zarówno na odpowiednim poziomie trudności, jak i w odpowiedniej formie, o określonej fakturze czy charakterze, a więc wykonać np. etiudę, polifonię, sonatinę lub utwór dowolny jako duet. Repertuar jest szeroki, a jego wycinek można znaleźć w publikacji PWM Na cztery dziecięce ręce.

Grzegorz Mania