Jak mądrze oceniać uczniów? Zobacz praktyczne wskazówki!
Jak oceniać w sposób empatyczny i motywujący? Jaki moment wybrać na przekazanie uczniowi opinii o występie? Co zrobić, by być obiektywnym? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziecie w artykule dr Anny Antoniny Nogaj. Zapraszamy do czytania!
Muzyka jest sztuką performatywną…
nie mieści się w tabelach punktowych
Michale Tippett, kompozytor[1]
Muzyka jako sztuka jest zjawiskiem ulotnym w czasie i niemierzalnym. Pomimo tego każdy muzyk musi mierzyć się z oceną swoich wykonań, niezależnie od etapu kariery, na którym się znajduje. Ocenianie jest nieodłącznym elementem rozwoju i kształcenia muzycznego od najwcześniejszych lat edukacji. Jest też zjawiskiem, którego doświadcza dojrzały muzyk podczas każdego występu. Ocenianie może działać motywująco i inspirować do dalszych starań, może jednak zniechęcać, a nawet wywoływać paraliżujący strach przed wykonywaniem muzyki. Ocenianie pozostawia także trwały ślad w pamięci, dlatego nie należy bagatelizować wpływu jaki wywiera na ocenianego, w szczególności na uczniów będących na początku drogi artystycznej.
Oceny wykonania muzycznego dokonują nie tylko eksperci – inni artyści, w tym nauczyciele, ale również melomani, fani oraz laicy. Każdy, kto słucha danego wykonania, ma prawo do wyrażenia własnych odczuć, przekonań czy refleksji na jego temat. Niemniej jednak, dla uczniów szkół muzycznych najważniejsze pozostają oceny ekspertów – nauczycieli. To one najsilniej determinują przekonania uczniów o ich pomyślności – nie tylko na poziomie samej muzycznej edukacji, ale też na dalszych etapach wybranej przez siebie ścieżki rozwoju zawodowego. Dlatego niebywale ważne jest: co, kiedy i w jaki sposób nauczyciele przekazują swoim uczniom.
Jakie psychologiczne pułapki czyhają na oceniających?
W latach 60. XX wieku przeprowadzono pionierskie badania nad psychologicznymi pułapkami oceniania muzyki. Analizie poddane zostały fragmenty wyników prac jurorów podczas VI Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina (Manturzewska, 2006). Badania te pokazały, że eksperci – wybitni pianiści – ulegli kilku szczególnym pułapkom znanym w psychologii. Pomimo wspólnych kryteriów muzycznych, pułapki te znacząco wpłynęły na percepcję słuchanych wykonań konkursowych.
Wśród najczęściej spotykanych pułapek wymienić należy:
- efekt aureoli – oczekiwanie lepszego występu od uczestników konkursu, którzy ze względu na wcześniejsze osiągnięcia nie byli dla jurorów anonimowi,
- efekt kontrastu – ocenianie kolejnego wykonania w oparciu o porównanie do wykonania poprzedniego, skutkujące bardziej skrajną oceną – pozytywną lub negatywną. Jeśli poprzednie wykonanie zostało ocenione negatywnie, to kolejne mogło być ocenione nadmiarowo pozytywnie, lub odwrotnie – jeśli poprzednie wykonanie było ocenione bardzo pozytywnie, to kolejne wykonanie, choć poprawne, mogło zostać ocenione nadmiarowo krytycznie,
- efekt pory dnia – większe skupienie podczas dokonywania ocen w godzinach przedpołudniowych niż w godzinach popołudniowych,
- preferencje narodowościowe – premiowanie wykonań zgodnych ze swoistymi kanonami kulturowymi charakterystycznymi dla narodowości jurora. Podczas konkursu jurorzy z Europy wschodniej i Azji byli bardziej skoncentrowani na premiowaniu poprawności wykonania pod względem technicznym, aparatowym i w zgodzie z tekstem nutowym; natomiast jurorzy pochodzący z Europy zachodniej i Ameryki bardziej premiowali indywidualizm interpretacyjny.
Szczególnie ważnym wynikiem badań przeprowadzonych wśród jurorów wspomnianego konkursu chopinowskiego było odkrycie, że jurorzy mieli silnie zróżnicowany standard indywidualnych wymagań. Odnotowano to na podstawie analizy średniej ocen jednego z utworów obowiązkowych, które wystawili poszczególni jurorzy. Na skali 25-punktowej, średni wynik wśród siedemdziesięciu siedmiu wykonań jednego z polonezów Chopina u jednego z jurorów wynosił 10 punktów, a u innego jurora wynosił 20 punktów. Oznacza to, że pierwszy juror oceniał zdecydowanie bardziej surowo niż drugi.
Czy nauczyciele również wpadają w pułapki w procesie oceniania wykonań uczniów?
Na powyższe pytanie należy stanowczo odpowiedzieć – TAK. Nauczyciele narażeni są na szereg pułapek psychologicznych, ale ich zdemaskowanie powinno przyczynić się do bardziej efektywnego i obiektywnego oceniania.
W jakie pułapki psychologiczne najczęściej wpadają nauczyciele?
- Wyrobienie opinii na temat danego ucznia na podstawie doświadczeń z wczesnego okresu edukacji. W takiej sytuacji nauczyciel nie zauważa lub ignoruje zmiany rozwojowe zachodzące w uczniu – zarówno pozytywne, jak i negatywne.
- Silniejsze zaangażowanie emocjonalne w ocenę ucznia uczęszczającego do klasy prowadzonej przez danego nauczyciela. Ocena takiego ucznia często jest łagodniejsza niż ocena ucznia z klasy innego pedagoga.
- Uleganie wpływom innych nauczycieli należących do komisji egzaminacyjnej. Kiedy nauczyciel o silnej osobowości narzuca swoją ocenę pozostałym, ogranicza pole do dialogu i zniechęca do wyrażenia odmiennej opinii. W takiej sytuacji oceny uczniów stają się jednowymiarowe i nieobiektywne.
Jak przekazywać uczniom informację o ocenie?
Forma, miejsce i czas przekazywania informacji uczniom o ocenie jest niebywale ważna. Przede wszystkim należy pamiętać, że bez względu na poziom przygotowania do występów, uczniom zależy na dobrej prezentacji publicznej, a każdy z nich zdaje sobie sprawę z tego, że będzie oceniany indywidualnie za efekty swojej pracy.
Zaraz po zejściu ze sceny uczniowie pozostają pod wpływem silnych emocji, a ich uwaga jest wybiórcza. Chociaż bardzo chcą jak najszybciej uzyskać informację zwrotną o swoim wykonaniu, obawiają się krytyki, przez co są bardziej wyczuleni na wychwytywanie informacji negatywnych. Pojedyncze, negatywne zdania, usłyszane zaraz po występie publicznym z ust nauczycieli, rodziców lub innych ważnych osób mogą pozostać w umyśle ucznia na lata. Podczas kolejnych występów publicznych takie słowa mogą być przypominane na podświadomym poziomie i powtarzane niczym mantra, ograniczając swobodę wykonawczą (te oktawy nigdy nie wychodzą ci dobrze… lub tyle ćwiczyłaś, a na występie znowu się nie udało…).
Dlatego warto, aby nauczyciel przekazując uczniowi – młodemu artyście – informację o ocenie pamiętał, że:
- zaraz po występie publicznym lepiej skoncentrować się na pochwale tego co było dobrze zaprezentowane i nie omawiać negatywnych aspektów wykonania,
- na szczegółowe omówienie występu warto umówić się w późniejszym terminie,
- podczas szczegółowego omawiania występu warto na początek zapytać ucznia o jego własne refleksje, a dopiero później przejść do przemyśleń nauczyciela; refleksje nauczyciela początkowo powinny odwoływać się do sfery emocji przeżywanych przez nauczyciela podczas występu ucznia, dopiero na koniec warto przejść do merytorycznej oceny wykonania,
- podczas merytorycznej oceny występu warto wytłumaczyć uczniowi, co mogło być przyczyną jego niepowodzenia albo błędu. Ułatwi to uczniowi zrozumienie, że może on zwiększyć swoją kontrolę nad przygotowaniami do kolejnego występu, że błędy są okolicznością naturalną, a także że istnieją sposoby na ich unikanie,
- informacje negatywne powinny być połączone z informacją zwrotną, jak danych błędów unikać w przyszłości,
- wszystkie pozytywne aspekty wykonania powinny zostać szczegółowo omówione – z takim samym poziomem szczegółowości jak ewentualne błędy. Uczeń powinien poczuć, że komentarze nauczyciela są jednocześnie formą wzmocnienia i pochwały za jego wysiłek.
Ocenianie muzyki nie jest procesem łatwym – ani dla odbiorców, ani dla wykonawców. Natomiast ocena, szczególnie na etapie kształcenia, ma dla młodego muzyka ogromną wagę – może wręcz determinować jego przyszłość. W formułowaniu oceny kluczowe jest realistyczne odzwierciedlenie efektów pracy ucznia. Nauczyciel musi pamiętać, że krytyka nie powinna dotyczyć ucznia jako osoby, tylko efektów jego pracy. W przeciwnym wypadku ocena sformułowana zbyt ostro i wycelowana ad personam, może pozbawić ucznia poczucia własnej wartości i godności.
Bibliografia:
Klickstein K. (2009). The Musicians Way. A guide to Practice, Performance, and Wellness. New York; Oxford University Press, p. 152.
Manturzerwska M. (2006). O trudnej sztuce oceniania wykonań muzycznych [w:] Chmurzyńska M., Kamińska B. (red.) Ocenianie wykonań muzycznych. Warszawa: Akademia Muzyczna im. F. Chopina.
Nogaj A. A. (2005). Wątpliwe ocenianie muzycznych wykonań. Twoja Muza, 5, 63-65.
[1] K. Klickstein (2009). The Musicians Way. A guide to Practice, Performance, and Wellness. New York; Oxford University Press, p. 152.