Jak poprawić komunikację z uczniem?
Nie jest to tajemnicą, że nauczyciel powinien posiadać szereg kompetencji z zakresu psychologii. Wiele z nich można w sobie rozwijać. Poznaj kilka praktycznych wskazówek, które mogą poprawić efektywność pracy z uczniem. Przygotowała je dla Was Anna Antonina Nogaj.
Psychologiczne kompetencje nauczycieli
Są profesorowie, za którymi większość uczniów poszłaby w ogień,
i inni, których uczniowie panicznie się boją,
i tacy, których czczą i uwielbiają.
Bywają lekcje, które przeżywa się jak uroczystość,
i takie, na które czeka się przez szereg dni z radosną niecierpliwością
i inne, z których czasem wychodzi się jak po bolesnym wyrwaniu zęba.
Kazimierz Wiłkomirski[1]
Kształcenie uczniów szkół muzycznych wymaga od nauczyciela posiadania wielu różnorodnych kompetencji. Obok technicznego warsztatu muzycznego, coraz częściej podkreśla się jak ważne w nauczaniu są kompetencje psychologiczne czy psychologiczno-pedagogiczne. Te natomiast wynikają nie tylko z wykształcenia i doświadczenia zawodowego, ale przede wszystkim z natury nauczyciela jako człowieka.
Kompetencje psychologiczne można w sobie rozwijać, doskonaląc umiejętności komunikacji
i empatyzowania. Można pogłębiać wiedzę z tego obszaru poprzez udział w licznych szkoleniach psychologiczno-pedagogicznych. W środowisku nauczycieli ich posiadanie jest potwierdzone dyplomem ukończonego studium pedagogicznego, bez którego niemożliwe jest podjęcie pracy w placówce oświatowej. W praktyce okazuje się, że podczas lekcji zdarzają się sytuacje trudne, które z perspektywy uczniów szkół muzycznych wpisują się w ostatnią metaforę z zacytowanych powyżej słów Kazimierza Wiłkomirskiego: „bywają lekcje (…), z których wychodzi się jak po bolesnym wyrwaniu zęba”. Są to lekcje, na których uczeń spotkał się ze szczególną „niedelikatnością” ze strony nauczyciela; z „niedelikatnością” wprost – w wymiarze werbalnym lub pozawerbalnym; z „niedelikatnością”, która czasem ma charakter zachowań przemocowych.
Dzięki współcześnie prowadzonym badaniom w środowisku szkół artystycznych[2] wiemy, że przemoc
w relacji mistrz-uczeń nie jest [na szczęście] problemem wiodącym, a z jakości relacji ze swoim nauczycielem zadowolonych jest 88% uczniów szkół muzycznych. Według badań 12% uczniów deklaruje niezadowolenie, a nawet doświadczanie przemocy psychicznej ze strony nauczycieli-artystów. Jest to problem, którego nie można zbagatelizować. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z tzw. krzywą Gaussa,
w populacji uczniów, tak jak w każdym środowisku, znajdują się osoby przeciętnie zadowolone, osoby doświadczające zachwytu w relacji z nauczycielem, ale też osoby zdecydowanie rozczarowane taką relacją.
We współczesnej, nowoczesnej i bezpiecznej szkole muzycznej nie może być miejsca na żadne zachowania przemocowe ze strony nauczycieli. Jest za to miejsce pracy dla wszystkich tych nauczycieli, którzy pragną rozwijać i wykorzystywać w swojej działalności pedagogicznej szereg różnorodnych miękkich kompetencji psychologicznych, do których zaliczyć można między innymi:
- tworzenie na lekcji przyjaznych warunków do uczenia się,
- optymalne, dopasowane do wieku i możliwości uczniów, motywowanie ich do wysiłku związanego
z nauką, - dostosowywanie metod pracy dydaktycznej do indywidualnych możliwości psychofizycznych uczniów, ich poziomu zdolności, motywacji i zasobów osobowościowo-temperamentalnych,
- empatyzowanie w codziennej relacji i komunikacji z uczniami,
- skupianie się na uczniu w procesie dydaktycznym,
- otwartość na elastyczne podążanie za potrzebami ucznia, a także niestygmatyzowanie ucznia ze względu na jego słabsze obszary funkcjonowania,
- wspieranie ucznia w procesie planowania pracy,
- celowe przygotowywanie uczniów do radzenia sobie z przeciążeniami wynikającymi z kształcenia artystycznego,
- autorefleksję nauczyciela pozwalającą na analizę efektów swojej pracy dydaktycznej, ocenę jakości relacji z uczniami oraz analizę kierunków udoskonalenia wybranych aspektów własnej pracy.
W szkołach muzycznych uczniowie istotnie różnią się nie tylko w wymiarze bio-psycho-społecznym, ale także potencjałem i zdolnościami muzycznymi. Stawia to przed nauczycielami szereg wyzwań, aby sprostać wymaganiom edukacyjnym różnorodnych muzycznych indywidualności. Tylko nauczyciel elastycznie korzystający ze swoich psychologicznych kompetencji, wyróżniający się przyjaznym nastawienie do drugiego człowieka i otwarty na kontakt z różnorodnymi indywidualnościami będzie mógł kreować przestrzeń edukacyjną, w której uczniowie, czując się bezpiecznie będą czekać przez szereg dni z radosną niecierpliwością [K. Wiłkomirski].
Na zakończenie, dla nauczycieli, którzy pragną dokonać refleksji nad jakością swoich relacji z poszczególnymi uczniami, proponuje ćwiczenie mentalne, w ramach którego warto odpowiedzieć na cztery kolejno postawione pytania:
- JAK JEST? – zastanów się, jakie są dobre a jakie gorsze momenty w Twojej relacji z każdym uczniem, przemyśl swoje różne reakcje na nietypowe zachowania ucznia, rozważ, czy Twoje reakcje przyczyniają się do złagodzenia napięcia przeżywanego przez ucznia, czy je eskalują? Jeśli uważasz, że są sytuacje, w których mogłaś/mogłeś zachować się inaczej, odpowiedz na kolejne pytania…
- JAK POWINNO BYĆ? – wyobraź sobie siebie jako nauczyciela idealnego, który potrafi zawsze doskonale zareagować na sytuacje występujące w relacji mistrz-uczeń. Przemyśl, jakie psychologiczne kompetencje mogą poszerzyć Twój dotychczasowy repertuar zachowań w relacji
z uczniami. Następnie odpowiedź na kolejne pytanie… - DLACZEGO NIE JEST TAK JAK POWINNO BYĆ? – rozważ, co takiego ogranicza Ciebie, w przejawianiu zachowań, które uważasz, że mogłyby stanowić Twój bogaty i bardziej efektywny repertuar zachowań? Przemyśl, w jakim stopniu te ograniczenia można odrzucić? Czy zależą one od Ciebie czy od czynników niezależnych?
- WNIOSKI – CZYLI CO NALEŻY ZMIENIĆ? – frazą wielokrotnie powtarzaną przez psychologów jest, że „zmianę należy zacząć od siebie”. A więc podejmij wyzwanie i zmień swoje zachowania, kontroluj je, poszerzaj wachlarz reakcji przyjaznych, sprzyjających budowaniu dobrego i bezpiecznego kontaktu
z uczniem. Sprawdzisz to tylko w działaniu, w bezpośrednim kontakcie z uczniem.
Powodzenia i przyjemności. [3]
Bibliografia:
Bissinger-Ćwierz U. U., Nogaj A. A. (2023). Zadania Zespołu Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego Centrum Edukacji Artystycznej w zakresie przeciwdziałania zachowaniom przemocowym nauczycieli wobec uczniów na indywidualnych lekcjach przedmiotu głównego w szkołach muzycznych. Szkoła Artystyczna, 2(22), 133-142.
Markiewicz L. (2008). O sztuce pedagogiki instrumentalnej. Wybrane zagadnienia. Katowice: Akademia Muzyczna im. K. Szymanowskiego.
[1] L. Markiewicz (2008). O sztuce pedagogiki instrumentalnej. Wybrane zagadnienia. Katowice: Akademia Muzyczna im. K. Szymanowskiego.
[2] U. U. Bissinger-Ćwierz, A. A. Nogaj (2023). Zadania Zespołu Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego Centrum Edukacji Artystycznej w zakresie przeciwdziałania zachowaniom przemocowym nauczycieli wobec uczniów na indywidualnych lekcjach przedmiotu głównego w szkołach muzycznych. Szkoła Artystyczna, 2(22), 133-142.
[3] Dla osób, które pragną zapoznać się bardziej szczegółowo z naukowymi kryteriami psychologiczno-pedagogicznych kompetencji nauczycieli polecam artykuł własnego autorstwa „Psychologiczne kompetencje nauczycieli w świetle wybranych trudności uczniów szkół muzycznych” opublikowany w książce „Konteksty kultury. Konteksty edukacji” pod redakcją Lidii Kataryńczuk-Mani i Grzegorza Mani, wydanej przez Stowarzyszenie Polskich Muzyków Kameralistów (2019).